Aronya (Aronia melanocarpa) Tanıtımı

Aronya, koyu mor renkte, hafif ekşi ve buruk tada sahip bir “süper meyve” olarak bilinir. Gülgiller (Rosaceae) familyasına ait bu meyve, C vitamini, A ve K vitaminleri; demir, kalsiyum, potasyum, magnezyum, manganez gibi mineraller açısından zengindir Vikipedi+10Medicana+10A Life Sağlık Grubu+10. Ayrıca yüksek oranlarda antosiyanin, flavonoid, proantosiyanidin ve fenolik asit içerir ki bu bileşikler onu güçlü bir antioksidan kaynağı haline getirir PMC+9Acıbadem+9Medicana+9.

100 g taze aronyada yaklaşık 47 kcal enerji, 1,4 g protein, 5,3 g lif, 9,6 g karbonhidrat ve sadece 0,5 g yağ bulunur. C vitamini 21 mg, K vitamini 13,6 mg, A vitamini (350 IU) ile manganez gibi mineraller bakımından da öne çıkar Medicana. Polifenol düzeyleri bakımından diğer birçok meyveden üstün olup, özellikle antioksidan kapasitesi dikkat çekicidir

Kısa Özet Tablosu

Özellik	İçerik / Etki
C Vitaminı	~21 mg/100 g (bağışıklık desteği)
Vitamin A, K, Mineraller	A, K, demir, potasyum, magnezyum, mangan
Antioksidanlar	Antosiyanin, proantosiyanidin, fenolik asit
Kalp-Damar Sağlığı	Kolesterol düzenleme, kan basıncı kontrolü
Metabolik Sendrom / Diyabet	Kan şekeri ve insülin direncinde iyileşme
Kanser Önleme	Hücre çoğalmasını engelleme, DNA koruma
Sindirim ve Mikrobiyota	Lif + polifenoller ile bağırsak sağlığı desteği
Antimikrobiyal / Anti-biofilm	Bakteri büyümesini ve biofilm oluşumunu engeller

Aronya ile Daha Fazla Sağlık Alanı ve Bilimsel Atıflar

1. Enfeksiyon ve Antimikrobiyal Etkiler
Aronya ekstraktlarının Escherichia coli ve Bacillus cereus gibi bakterilerin hücre duvarını bozduğu, protein sentezini engellediği ve DNA replikasyonunu baskılayarak mikrobiyal büyümeyi engellediği gösterilmiştir PMC+15PMC+15NCBI+15. Özellikle yaşlı bakım evlerinde günde düzenli aronya suyu tüketiminin, idrar yolu enfeksiyonu görülme sıklığını %38–55 oranında azalttığı bir pilot çalışma ile raporlanmıştır PMCReddit.

2. Karaciğer Koruma ve Toksin Etkileri
Laboratuvar hayvanlarında karbon tetraklorür (CCl₄)-ile oluşturulan akut karaciğer hasarında, aronya suyu önceden verilmiş sıçanlarda histopatolojik hasarların anlamlı ölçüde azaldığı bulunmuştur PMCVikipedi. Ayrıca aronya antosiyaninlerinin anti-fibrotik etkisi olduğu, TGF-β sinyal yolunu baskılayıp TNF-α ve IL-1 gibi inflamatuar faktörlerin ekspresyonunu düşürdüğü gösterilmiştir Reddit+14PMC+14PMC+14.

3. Obezite, Yağlanma ve Metabolik Sendrom
Yüksek yağlı diyete maruz bırakılmış farelerde aronya polifenollerinin vücut ağırlığını düşürdüğü, serum trigliserid ve LDL kolesterol düzeylerini azalttığı ve insülin duyarlılığına olumlu etkileri olduğu bildirilmiştir PMCBioMed Central. In vitro çalışmalarda ayrıca pankreas lipaz aktivitesini inhibe ederek yağ emilimini azaltma potansiyeli gösterilmiştir PMCPMC.

4. Tip 2 Diyabet ve Glukoz Metabolizması
Meta-analiz düzeyinde yapılan çalışmalar, aronya alımının kan glukoz düzeyini ortalama 0,44 mmol/L düşürdüğünü, LDL kolesterolde azalma eğilimi gösterdiğini bildirmiştir NCBI. Ayrıca arter uçları üzerinde yanıt veren klinik çalışmalarda arteriyel kan basıncında anlamlı düşüşler ve endothelial fonksiyon iyileştirmeleri tespit edilmiştir FrontiersNCBI.

5. Obez, Hipertansif veya Metabolik Sendromlu Hastalarda Kalp-Damar Fayda
Metabolik sendrom ve diyabetli bireylerde 300 mg/gün aronya ekstraktı içeren 8 haftalık kullanımlar, sistolik ve diyastolik kan basıncını azaltmış, inflamatuar belirteçlerde düşüş sağlamıştır FrontiersNCBI. Antioksidan aktivite sayesinde endotelin-1 seviyeleri düşürülmüş, eNOS aktivasyonu artmıştır PMCFrontiers.

6. Uyku Apnesi (OSA) ve Oksidatif Stres
Obstrüktif uyku apnesi (OSA) ile ilişkili oksidatif stres ve inflamasyon, aronya polifenolleri (antosiyanin, kersetin, epikateşin gibi) aracılığıyla azaltılabilir. Bu sayede endotel fonksiyonu iyileştirilir ve CPAP tedavisiyle birlikte kullanımda daha etkili sonuç verebilir MDPI.

7. Nörodejeneratif Hastalıklar ve Kognitif Performans
Preklinik çalışmalarda aronya yaprak ekstraktlarının asetil-kolinesteraz ve butiril-kolinesteraz inhibitörü olarak Alzheimer, Parkinson ve demans gibi nörodejeneratif hastalıkların önlenmesinde potansiyel taşıdığı gösterilmiştir PMCPubMed. Ayrıca orta yaşlarda sağlıklı bireylerde yapılan klinik çalışmalarda, kısmen kognitif performans ve kan basıncında iyileşme eğilimleri bildirilmiştir RedditMDPI.

8. Gut Mikrobiota ve İmmün Sistem Modülasyonu
Sistematik incelemeler, aronya takviyelerinin inflamasyon, oksidatif stres ve bağırsak mikrobiyotasını düzenleyici etkileri olduğunu ortaya koymuştur PubMed. Ayrıca insanlarda yapılan çift-kör çalışmalarda, düzenli aronya polifenol tüketiminin endothelial fonksiyonda (FMD) iyileşme ve Bacteroides gibi yararlı mikropların artışıyla ilişkilendirildiği gösterilmiştir RedditMDPI.

9. Hiperürisemi ve Böbrek-Karaciğer Fonksiyonuna Etkiler (Mayıs 2025 tarihli deneysel çalışma)
Sıçan/mouse modellerinde yapılan en yeni çalışmalardan biri, aronya meyvesinin hiperürisemi durumunda serum ürik asit, BUN ve kreatinin düzeylerini düşürdüğünü, ksantin oksidaz aktivitesini inhibe ettiğini, glutatyon seviyelerini artırıp malondialdehidi azalttığını ve böbrek-karaciğer fonksiyonlarını koruduğunu ortaya koymuştur. Etkisi, allopurinol gibi ilaçlara kıyaslanabilir bulunmuştur Frontiers.

---

Aronya Meyvelerinin Çok Yönlü Sağlık Faydaları: Kapsamlı Bilimsel Bir İnceleme

I. Yönetici Özeti

Aronya meyveleri (Aronia melanocarpa), diğer adıyla dağ muşmulası, olağanüstü zengin biyoaktif bileşik profili, özellikle polifenoller sayesinde bir “süper meyve” olarak giderek daha fazla tanınmaktadır. Bu bileşikler, geniş bir yelpazede sağlık faydalarıyla ilişkilendirilmektedir. Bilimsel araştırmalar, in vitro ve hayvan çalışmaları ile artan sayıda insan klinik deneyi, aronyanın güçlü antioksidan ve anti-inflamatuar aktiviteler, antikanser etkiler, kardiyovasküler sağlık iyileştirmesi (özellikle belirli popülasyonlarda kan basıncı ve kolesterol modülasyonu), kan şekeri yönetimi, bağırsak mikrobiyotasını modüle ederek sindirim sağlığı desteği, bağışıklık sistemi güçlendirme, nöroproteksiyon ve kilo yönetimi potansiyeli gibi alanlarda önemli faydalar sunabileceğini göstermektedir. Preklinik kanıtlar birçok alanda sağlam olsa da, insan klinik deneyi verileri, özellikle genel popülasyonlar için kesin sonuçlara varmak adına genellikle daha büyük örneklem boyutları ve daha uzun süreler gerektirmektedir. Faydalar, sıklıkla metabolik bozuklukları olan bireylerde daha belirgin bir şekilde gözlemlenmektedir.

II. Aronya Meyvelerine Giriş (Aronia melanocarpa)

Aronia melanocarpa, Kuzey Amerika’ya özgü, gülgiller (Rosaceae) familyasına ait bir çalı türüdür.¹ Geleneksel olarak, soğuk algınlığı gibi çeşitli amaçlar için kullanılmıştır.² Taze meyveleri, yüksek tanen içeriği nedeniyle acı tadından dolayı genellikle doğrudan tüketilmez.² Ancak, meyve suyu, şurup, reçel, meyve çayı ve şarap gibi gıda ve içecek endüstrisinde yaygın olarak kullanılmakta, ayrıca diyet takviyelerinde de yer almaktadır.³

Aronya meyveleri, sağlık açısından faydalı bileşiklerin yüksek konsantrasyonu nedeniyle “süper meyve” olarak kabul edilmektedir.¹ Bu tanınma, zengin besin içerikleri ve güçlü biyoaktif özellikleri sayesinde kazanılmıştır. Aronyanın sağlık faydalarına birincil katkıda bulunanlar, antosiyaninler, prosiyanidinler, fenolik asitler ve flavonoller gibi bol miktarda bulunan fenolik bileşiklerdir.¹ Bu fitokimyasallar, gözlemlenen biyoaktivitelerin büyük çoğunluğundan sorumludur.³

III. Besin Profili ve Temel Biyoaktif Bileşenler

Aronya meyveleri, düşük kalorili ve düşük yağ içeriğine sahip olmalarına rağmen, temel vitamin ve mineraller açısından zengin bir besin profili sunar. Özellikle yüksek lif içeriğiyle dikkat çekmektedirler.⁶

Vitaminler: Aronya, mükemmel bir C vitamini, manganez ve K vitamini kaynağıdır. Ayrıca folat, A vitamini ve E vitamini de içerir.⁶

Mineraller: Önemli miktarda demir, potasyum, kalsiyum, sodyum ve çinko barındırır.6

Makrobesinler (100g taze ağırlık başına yaklaşık): Yaklaşık 47 kcal enerji, 9.60g karbonhidrat, 5.30g lif, 4.30g şeker, 1.40g protein ve 0.50g yağ içerir.1

Aronya Meyvelerinin Besin Profili (100g Taze Ağırlık Başına)

Besin Öğesi	Miktar (yaklaşık)	Birim	Kaynak Snippet ID’leri
Kalori	47	kcal	7
Protein	1.40	g	7
Yağ	0.50	g	7
Karbonhidratlar	9.60	g	7
Lif	5.30	g	1
Şeker	4.30	g	7
C Vitamini	21	mg	7
A Vitamini (RAE)	105	mcg	7
K Vitamini	13.60	mcg	7
Folat (DFE)	24	mcg	7
Manganez	0.60	mg	7
Demir	1.40	mg	7
Potasyum	105	mg	7
Kalsiyum	30	mg	7
Sodyum	1	mg	7
Çinko	0.80	mg	7
Antosiyaninler	284-631	mg	8
Prosiyanidinler	522-1000	mg	8

Baskın Polifenol Profili: Aronya meyveleri, bitkilerde bugüne kadar ölçülen en yüksek polifenol seviyelerinden bazılarına sahip olmalarıyla öne çıkmaktadır.⁸

• Antosiyaninler: Meyvelere koyu mavi ila siyah rengini veren bu bileşikler, yüksek konsantrasyonlarda bulunur (örneğin, 100g taze ağırlık başına 284-631 mg, siyanidin-3-O-galaktozit ana formlarından biridir).¹
• Prosiyanidinler: Ayrıca çok yüksek miktarlarda bulunur (örneğin, 100g taze ağırlık başına 522-1000 mg, posada 9720 mg/100g’ye kadar).¹
• Fenolik Asitler: Çeşitli sağlık faydalarına katkıda bulunan klorojenik asit gibi bileşikleri içerir.³
• Flavonoller: Kuersetin gibi flavonoller de aronyada mevcuttur.¹
• Triterpenoidler: Anti-inflamatuar ve diğer aktivitelere katkıda bulunan ursolik asit gibi bileşikleri içerir.³

Aronyanın güçlü antioksidan aktivitesi, yüksek polifenol konsantrasyonuna, özellikle antosiyaninlere, prosiyanidinlere ve fenolik asitlere atfedilmektedir.¹ Bu bileşikler, sadece bireysel olarak değil, aynı zamanda sinerjistik etkiler göstererek bir araya gelirler. Örneğin, bazı araştırmalar, aronyada bulunan yeni bileşiklerin hidroksil radikallerini temizleme yeteneğine sahip olduğunu belirtmektedir.³ Bu durum, tüm meyvenin veya karmaşık özlerinin, izole edilmiş bileşiklerden daha fazla fayda sağlayabileceğini düşündürmektedir. Çeşitli fitokimyasalların bu kombinasyonu, genel biyolojik aktivitelerini artırabilir. Bu, beslenme biliminde tek besin öğesi odaklı yaklaşımdan “gıda matrisi” etkisine doğru ilerleyen kritik bir anlayıştır.

Biyoaktif bileşiklerin içeriği önemli olsa da, biyoerişilebilirlik ve polifenollerin metabolik akıbeti de büyük önem taşımaktadır.¹⁰ Bu, yüksek konsantrasyonların basit varlığının emilim ve etkinliği garanti etmediği anlamına gelmektedir. Bu bileşiklerin vücut tarafından nasıl işlendiği, bağırsak mikrobiyotası ile etkileşimleri de dahil olmak üzere ¹⁰, nihai sağlık etkilerini belirler. Bu durum, aronya tüketiminin farklı formlarının (meyve suyu, özüt, bütün meyve) temel bileşiklerinin biyoerişilebilirliğini ve dolayısıyla sağlık faydalarını nasıl etkilediği konusunda gelecekteki araştırmalar için kritik bir soru ortaya koymaktadır.

IV. Sağlık Faydalarına Yönelik Bilimsel Kanıtlar

A. Güçlü Antioksidan Aktivite

Aronya meyveleri, hücreleri serbest radikallerin neden olduğu hasardan koruyan ve kronik hastalıkların öncüsü olan oksidatif stresi önleyen bitki antioksidanlarının en zengin kaynaklarından biri olarak kabul edilir.¹ Antioksidan aktiviteleri, fenolik asitler, antosiyaninler ve flavanoller dahil olmak üzere yüksek polifenol seviyelerine atfedilir ve bu bileşikler serbest radikal aktivitesini inhibe eder.³ Spesifik mekanizmalar arasında, vasküler hücrelerde reaktif oksijen türleri (ROS) üreten 15-lipoksijenaz ve ksantin oksidaz enzimlerinin inhibisyonu yer almaktadır.³

In Vitro Kanıtlar: Test tüpü çalışmaları, aronya meyvesi antioksidanlarının serbest radikal aktivitesini etkili bir şekilde inhibe ettiğini doğrulamaktadır.³ Özütler, antipsikotik ilaçların neden olduğu oksidatif stresi 24 saat içinde önemli ölçüde azaltmıştır.⁶

İnsan Çalışmaları (Karışık Sonuçlar): Bir klinik çalışma, üç hafta boyunca günlük aronya meyve suyu tüketen sağlıklı gönüllülerde serum antioksidan kapasitesinde önemli bir artış göstermiştir.³ Ancak, eski sigara içenlerde yapılan 12 haftalık randomize, plasebo kontrollü bir çalışma ve genç futbolcularda yapılan bir çalışma dahil olmak üzere diğer insan deneyleri, plazma ve idrardaki oksidatif stres biyobelirteçlerinde veya toplam antioksidan aktivitede tutarlı değişiklikler göstermemiştir.³

İnsan çalışmalarındaki antioksidan belirteçler için elde edilen karışık sonuçlar ³, güçlü in vitro kanıtlara rağmen, aronya takviyesinin dozu ve süresinin yanı sıra katılımcıların başlangıç sağlık durumunun kritik faktörler olduğunu göstermektedir. Eğer katılımcılar zaten sağlıklıysa veya minimal oksidatif strese sahiplerse, ek antioksidanların ölçülebilir etkisi daha az belirgin olabilir. Bu durum, aronyanın antioksidan faydalarının, daha yüksek oksidatif stres veya belirli sağlık koşullarına sahip bireylerde klinik olarak daha fark edilebilir olabileceğini, tüm sağlıklı bireylerde evrensel, ölçülebilir bir etki göstermeyebileceğini düşündürmektedir. Bu, hedefe yönelik araştırmaların ve kişiselleştirilmiş beslenmenin önemini vurgulamaktadır.

B. Anti-inflamatuar Özellikler

Aronya meyveleri, antioksidan bileşenleriyle bağlantılı olarak önemli anti-inflamatuar aktivite sergiler.³ Siklooksijenazlar (COX’lar) ve indüklenebilir nitrik oksit sentaz (iNOS) gibi anahtar pro-inflamatuar enzimleri inhibe eder ve nitrik oksit, prostaglandin ve tümör nekroz faktörü-α (TNF-α) gibi inflamatuar mediyatörlerin üretimini azaltır.³ Aronya meyvelerinin antosiyanin açısından zengin bir özütü, inflamasyonun ana proteini olan NF-κB’yi spesifik olarak inhibe eder.³ Aronyada bulunan bir triterpen olan ursolik asit de birden fazla inflamatuar yolu hedef alır.³

In Vitro ve Hayvan Çalışmaları: In vitro deneyler, anti-oküler inflamatuar etkiyi göstermektedir.⁹ Hayvan çalışmaları, inflamatuar bağırsak hastalığı modellerinde oksidatif stres faktörlerini ve inflamatuar sitokinleri azalttığını göstermektedir.³ Aronya özütlerinin, makrofaj hücrelerinde lipopolisakkarit (LPS) kaynaklı nitrik oksit (NO) üretimini inhibe ettiği gösterilmiştir.³

İnsan Çalışmaları: 2019 tarihli bir çalışma, sağlıklı deneklerde aronya takviyesinin epitel dokulardaki inflamasyonu azalttığını bulmuştur.⁶

Aronyanın anti-inflamatuar özellikleri, sıklıkla antioksidan kapasitesiyle doğrudan ilişkilendirilmektedir.³ Oksidatif stres, inflamasyonun önemli bir tetikleyicisidir. Serbest radikalleri nötralize ederek ve oksidatif hasarı azaltarak, aronyanın antioksidanları doğal olarak inflamatuar yanıtları hafifletir. Bu durum, birincil antioksidan gücünün, anti-inflamatuar faydalarının önemli bir kısmını desteklediği, bu iki sağlık faydasının derinlemesine iç içe ve birbirini güçlendirici olduğunu göstermektedir.

C. Antikanser Potansiyeli

Aronya meyveleri, özellikle antosiyanin içeriği ve güçlü antioksidan aktivitesi sayesinde çeşitli kanser hücrelerine karşı umut vadeden bir aktivite göstermektedir.⁶

Preklinik Kanıtlar (In Vitro ve Hayvan Çalışmaları):

• Kolon Kanseri: Test tüpü çalışmaları, aronya özütünün kolon kanseri hücre büyümesini 24 saat içinde %60 oranında azalttığını göstermektedir.⁶ Aronyadaki antosiyaninler, kolon kanseri hücrelerinin büyümesini durdurabilir ⁶ ve kolorektal Caco hücrelerinde hücre çoğalmasını baskılayabilir, hücre döngüsü duraksamasına neden olabilir ve sitoplazmik β-katenin azalması yoluyla apoptozu düzenleyebilir.¹²
• Meme Kanseri: Özütler, meme kanseriyle ilişkili oksidatif stresi azaltabilir.⁶ Aronya, MCF-7 ve MDA-MB-231 meme kanseri hücre hatlarında önemli ve karmaşık antikanser özellikler göstermiş, bu hücrelerin epirubisine duyarlılığını kısmen artırmıştır.¹²
• Diğer Kanserler: İnsan serviks, glioblastoma, karaciğer ve akciğer kanseri ile lösemi hücreleri üzerinde potansiyel terapötik etkileri belgelenmiştir.¹¹ Özellikle, A549 ve H1299 insan küçük hücreli dışı akciğer kanseri (NSCLC) hücrelerine karşı seçici hücre büyümesi inhibisyonu aktivitesi gözlemlenmiştir.¹¹
• Mekanizmalar: Aronya, apoptozu (programlanmış hücre ölümü) indükler, hücre döngüsünü durdurur, anjiyogenezi (tümörleri besleyen yeni kan damarlarının oluşumu) inhibe eder ve metastazı (kanser hücrelerinin yayılması) baskılar. Ayrıca çoğalmayı engelleyebilir ve DNA hasarı onarımını düzenleyebilir. Spesifik mekanizmalar arasında tümör baskılayıcı p53 ve p73’ün yukarı regülasyonu, antiapoptotik protein UHRF1’in aşağı regülasyonu ve kanser kök hücrelerinin (CSC’ler) inhibisyonu yer almaktadır.¹¹ Histon modifikasyonları ve miRNA ekspresyonundaki değişiklikler (örneğin, tümör baskılayıcı miR34a’yı artırma) gibi epigenetik etkiler de gözlemlenmiştir.¹²

İnsan Klinik Deneyleri: Aronya meyveleri ve kanser koruması üzerine mevcut araştırmalar, test tüpü ve hayvan çalışmalarıyla sınırlıdır ve bu ilişkinin daha fazla değerlendirilmesi için insan çalışmalarına ihtiyaç duyulmaktadır.⁶ Aronyada bulunan klorojenik asit ve kuersetin gibi bazı bileşenler kanser klinik deneylerinde yer alsa da ⁵, tüm aronya meyveleri için doğrudan kanser klinik deneyleri, sağlanan bilgilerde kapsamlı bir şekilde belgelenmemiştir.

Aronyanın antikanser özellikleri için kapsamlı ve tutarlı preklinik kanıtlar (in vitro ve hayvan modelleri), apoptoz indüksiyonu, anti-proliferasyon ve hatta epigenetik modülasyon gibi spesifik mekanizmalar dahil olmak üzere ⁶, potansiyeli için güçlü bir bilimsel temel oluşturmaktadır. Ancak, insan klinik deneylerinin “gerektiği” veya “şu ana kadar rapor edilmediği” yönündeki açık ifadeler ⁶ önemli bir boşluğu ortaya koymaktadır. Bu durum, biyolojik olasılık yüksek olsa da, insanlarda kanser önleme veya tedavisi için klinik etkinliğin büyük ölçüde kanıtlanmamış kaldığını, bu nedenle yorumlamada dikkatli olunması gerektiğini ve terapötik iddialarda bulunulmadan önce titiz insan çalışmalarına ihtiyaç duyulduğunu vurgulamaktadır.

D. Kardiyovasküler Sağlık Desteği

Aronya meyveleri, kardiyovasküler sağlık üzerinde olumlu etkiler göstermektedir, özellikle kan basıncı ve kolesterol seviyelerini etkileyerek.

Kan Basıncı Üzerindeki Etki:

• Genel Etki: Meta-analizler, 6-8 hafta boyunca günlük aronya meyvesi özütü takviyesinin, kardiyovasküler hastalık için önemli bir risk faktörü olan sistolik kan basıncını (SKB) önemli ölçüde azalttığını göstermektedir.²
• Belirli Popülasyonlar: Bu etkiler, 50 yaş üstü yetişkinlerde en belirgin şekilde gözlemlenmektedir.¹³
• Mekanizmalar: Aronya özütleri, siyanidinler (antosiyaninler) ve klorojenik asidin etkisiyle arteriyel kan basıncını önemli ölçüde azaltabilir.² Antioksidan özellikleri de oksidatif stresi ve vasküler disfonksiyonu azaltarak katkıda bulunur.² Hayvan modellerinde diüretik bir etki de önerilmiştir.²

Kolesterol Seviyeleri Üzerindeki Etki:

• Genel Etki: 6-8 hafta boyunca günlük aronya meyvesi özütü takviyesi, toplam kolesterolü (TK) önemli ölçüde azaltır.² 30 günlük bir klinik çalışma, aronya tüketiminin plaseboya kıyasla kolesterol seviyelerinde bir artışı önlediğini bulmuştur.¹⁵
• Belirli Popülasyonlar: Metabolik sendromlu, androjen eksikliği sendromlu, 35 yaşından büyük veya başlangıçta yüksek serum kolesterol seviyelerine sahip bireylerde toplam kolesterol ve LDL-C seviyelerinde önemli düşüşler gözlemlenmiştir. Bir meta-analiz, TK için etkilerin özellikle 50 yaş altı yetişkinlerde olduğunu belirtirken ¹³, başka bir analiz 50 yaş üstü yetişkinlerde daha belirgin etkiler olduğunu belirtmiştir.¹⁴
• HDL-C: HDL-C üzerindeki genel etki anlamlı olmasa da, alt grup analizleri Kore dışı ülkelerde, obez deneklerde, kadınlarda ve 35 yaş ve altı sağlıklı bireylerde anlamlı bir artırıcı etki göstermiştir.
• Trigliseridler: Genel olarak, trigliserid (TG) seviyelerinde anlamlı bir değişiklik gözlemlenmemiştir.
• Mekanizmalar: Aronya polifenolleri, ince bağırsakta kolesterol emilimini inhibe ederek ve adipogenezi (yağ hücresi oluşumu) azaltarak kan lipid içeriğini düşürür.² Ayrıca pankreatik lipaz aktivitesini inhibe ederek yağ emilimini azaltabilir.²

Sınırlamalar: Umut vadeden sonuçlara rağmen, çoğu çalışma in vitro veya hayvan modellerinde yapılmış olup, bazı spesifik yönler için insan klinik deneyi verileri sınırlıdır.² Genel olarak, lipid profili ve kan basıncı üzerindeki etkiler sağlıklı insanlarda anlamlı olmayabilir, bu da faydaların daha çok önceden var olan koşulları olanlar için geçerli olduğunu düşündürmektedir.

Aronyanın Kardiyovasküler Belirteçler Üzerindeki Etkisi (İnsan Klinik Deneyleri Özeti)

Belirteç	Genel Etki (Ortalama)	Etki Boyutu (WMD) (varsa)	Önemli Alt Grup Etkileri	Çalışma Süresi	Kaynak Snippet ID’leri
Sistolik Kan Basıncı (SKB)	Anlamlı Azalma	-0.37 mm Hg (genel)	>50 yaş yetişkinler, metabolik sendrom	6-8 hafta	S_S1, S_S11, S_S12, S_S21, S_B3, S_B11
Diyastolik Kan Basıncı (DKB)	Anlamlı Olmayan Değişim	-2.14 mm Hg (genel)	<8 hafta müdahale, sağlıklı bireyler, erkekler, <35 yaş bireyler	6-8 hafta	S_S21
Toplam Kolesterol (TK)	Anlamlı Azalma	-6.83 mg/dL (genel)	Yüksek TK seviyeleri, metabolik sendrom, androjen eksikliği sendromu, >35 yaş, >200 mg/dL başlangıç TK	6-8 hafta	S_S1, S_S11, S_S12, S_S14, S_S21, S_B3, S_B11
LDL-C	Anlamlı Olmayan Değişim	-5.19 mg/dL (genel)	>8 hafta süre, metabolik sendrom, androjen eksikliği sendromu, >35 yaş, >130 mg/dL başlangıç LDL-C	6-8 hafta	S_S21
HDL-C	Anlamlı Olmayan Değişim	0.82 mg/dL (genel)	Kore dışı ülkeler, obez denekler, kadınlar, ≤35 yaş sağlıklı bireyler	6-8 hafta	S_S21
Trigliseridler (TG)	Anlamlı Olmayan Değişim	-5.19 mg/dL (genel)	Her iki cinsiyetten deneklerde anlamlı azalma	6-8 hafta	S_S21

Aronyanın kardiyovasküler faydalarının (SKB ve TK’deki azalma) “50 yaş üstü yetişkinlerde en belirgin” olduğu ¹³ veya metabolik sendromlu ya da başlangıçta yüksek kolesterol seviyeleri olan bireylerde daha belirgin olduğu yönündeki tutarlı bulgu, aronyanın

terapötik potansiyeline ilişkin önemli bir anlayış sunmaktadır. Bu durum, aronyanın sağlıklı bireyler için evrensel bir önleyici olmaktan ziyade, kardiyovasküler risk faktörleri taşıyan veya zaten endişe verici kardiyovasküler belirteçlere sahip olanlar için değerli bir diyet müdahalesi olabileceğini göstermektedir. Bu bilgi, gelecekteki araştırmaları belirli hasta gruplarına yönlendirmektedir.

Aronya özütlerinin bağırsak mikrobiyotası üzerinde “derin bir olumlu etki” gösterdiği, çeşitliliği artırdığı ve obezite ve dislipidemi ile bağlantılı olan Firmicutes/Bacteroidetes (F/B) oranını azalttığı açıkça belirtilmektedir.² Bu durum, aronyanın bileşenlerinin kolona ulaşarak bağırsak mikrobiyomunu modüle ettiği, bunun da lipid metabolizmasını ve obeziteyi etkilediği ve nihayetinde kardiyovasküler sağlığı etkilediği bir neden-sonuç zinciri oluşturmaktadır. Bu, bağırsak-kalp ekseninin artan önemini vurgulamakta ve aronyayı bağırsak aracılı bir kardiyovasküler müdahale potansiyeline sahip bir besin olarak konumlandırmaktadır.

E. Kan Şekeri Yönetimi ve İnsülin Duyarlılığı

Aronya meyveleri, glikoz metabolizmasını etkili bir şekilde iyileştirerek diyabet yönetimi için faydalı kabul edilmektedir.⁹

Mekanizmalar: Aronya suyu, dipeptidil peptidaz IV, α-glukosidaz ve anjiyotensin dönüştürücü enzimler gibi karbonhidrat metabolizmasında rol oynayan enzimleri inhibe ederek yemek sonrası kan şekeri seviyelerinin yükselmesini baskılayabilir.⁹ Aronya özütleri ayrıca, inflamasyonu ve adipogenezi azaltarak ve insülin sinyallemesiyle bağlantılı yolları modüle ederek insülin direncini azaltabilir.¹⁶

Hayvan Çalışmaları: Deneysel olarak diyabet indüklenmiş sıçan ve farelerde yapılan çalışmalar, aronya suyu veya özütünün plazma/kan şekeri seviyelerini önemli ölçüde düşürdüğünü göstermektedir.⁹ Aronya, pankreatik β hücreleri (RINm5F hücreleri) üzerinde koruyucu bir etkiye sahiptir, NO üretimini ve inflamasyonla ilişkili protein ekspresyonunu azaltır.¹⁶

İnsan Çalışmaları: 30 günlük bir klinik çalışma, günlük aronya suyu tüketiminin, başlangıçta metabolik olarak sağlıklı olan katılımcılarda yüksek yağlı bir yemeğe verilen yemek sonrası glikoz yanıtlarını (ortalama 1.94 mmol/L azalma) azalttığını, ancak açlık glikozu veya HbA1c üzerinde bir etkisi olmadığını bulmuştur.¹⁵ Siyah dağ muşmulasının uzun süreli tüketimi, metabolik sendromlu hastaların kan şekeri seviyelerini etkili bir şekilde azaltabilir, ancak sağlıklı insanlar ve normal kan şekeri seviyelerine sahip diğer hastalar üzerinde bir etkisi yoktur.²

Aronyanın kan şekeri yönetimi üzerindeki faydalarının, prediyabet veya metabolik sendrom gibi önceden var olan metabolik bozuklukları olan bireylerde daha belirgin olduğunu gösteren bulgular tutarlıdır.² Sağlıklı, normoglisemik bireylerde açlık glikozu veya HbA1c üzerindeki etkisi genellikle anlamlı değildir.² Bu durum, aronyanın sağlıklı, normoglisemik bireylerde önleyici veya önemli bir modülatör olmaktan ziyade, düzensiz glikoz metabolizmasını

yönetmek için destekleyici bir ajan olarak işlev gördüğünü düşündürmektedir. Bu, klinik öneriler ve diyet tavsiyeleri için kritik bir ayrımdır.

F. Sindirim Sağlığı ve Bağırsak Mikrobiyotası Modülasyonu

Lif Açısından Zengin: Aronya meyveleri, 100g taze ağırlık başına yaklaşık 5.30g lif sağlayarak mükemmel bir diyet lifi kaynağıdır.¹ Lif, sağlıklı sindirim için çok önemlidir; diyete hacim katar, düzenli bağırsak hareketlerini teşvik eder ve kabızlığı hafifletir.¹⁷

Bağırsak Mikrobiyotası Modülasyonu:

• Aronyanın polifenolleri, bağırsak mikrobiyotasının büyümesi üzerinde uyarıcı bir etkiye sahiptir, sağlıklı sindirimi ve bağırsak sağlığını destekler.¹
• Düzenli tüketim, sindirim sistemindeki faydalı bakterileri artırabilir ve genel bağırsak sağlığını iyileştirebilir.¹⁸
• Siyah dağ muşmulası bileşenleri, kolona ulaşarak bağırsak mikrobiyal çeşitliliğini artırır ve obeziteyle bağlantılı bir özellik olan Firmicutes/Bacteroidetes (F/B) oranını azaltır.² Bu, faydalı
  Bacteroides, Prevotella ve Akkermansia türlerinin artan bolluğunu içerir.²
• Randomize çapraz geçişli bir klinik çalışma, fenol açısından zengin kırmızı ahududunun (polifenol içeriği açısından aronyaya benzer) düzenli alımının, özellikle prediyabetli bireylerde bağırsak mikrobiyotası bileşimini iyileştirdiğini, faydalı bakterilerin büyümesini kolaylaştırdığını ve istenmeyenleri baskıladığını göstermiştir.²⁰ Bu etkinin aronya için de geçerli olması muhtemeldir.

Sindirim Rahatlığı Üzerindeki Etki: Aronyanın düşük şeker içeriği, onu sindirim sağlığını destekleyen anti-inflamatuar bir gıda olarak sınıflandırmaya yardımcı olur.¹⁸

Polifenollerin bağırsak mikrobiyotasıyla “çift yönlü bir etkileşime” sahip olduğu açıkça belirtilmektedir.¹⁰ Bu, aronyanın polifenollerinin sadece emilmekle kalmayıp, bağırsak ortamını aktif olarak etkilediği ve şekillendirdiği önemli bir bulgudur. Bağırsak mikrobiyotasının sonraki modülasyonu (artan çeşitlilik, azalan F/B oranı) daha geniş sistemik sağlık faydalarına, örneğin iyileşmiş kardiyovasküler sağlık ve azalmış obeziteye katkıda bulunur.² Bu durum, bağırsak sağlığının aronyanın gözlemlenen birçok faydası için kritik bir aracı olarak işlev gördüğü karmaşık bir neden-sonuç yolunu ortaya koymaktadır.

G. Bağışıklık Sistemi Güçlendirme

Antibakteriyel ve Antiviral Aktiviteler: Aronya meyveleri, Escherichia coli ve Bacillus cereus gibi zararlı bakterilere karşı güçlü antibakteriyel aktivite gösterir.³ Ayrıca, virüs replikasyonunu doğrudan inhibe ederek ve bağışıklık sistemini dolaylı olarak uyararak influenza virüslerine karşı antiviral aktivite gösterirler.³ Aronya ve mürver (Sambucus nigra L.) meyvelerinin kombine bir özütü, influenza A (A/H1N1) ve β-koronavirüs-1 (HCoV-OC43) virüslerine karşı antiviral aktivite göstermiştir.³

İmmünomodülatör Etkiler: Aronya polifenolleri, bağışıklık hücresi çoğalmasına ve farklılaşmasına katkıda bulunur, bağışıklık hücresi yollarını modüle eder, pro-inflamatuar yolları inhibe eder, pro-inflamatuar sitokin üretimini azaltır ve doğuştan gelen ve kazanılmış savunma mekanizmalarını teşvik eder.³

İnsan Çalışmaları:

• Huzurevi sakinlerinde yapılan 3 aylık bir çalışma, günlük aronya meyve suyu tüketiminin idrar yolu enfeksiyonlarında (İYE) önemli düşüşlere (%38 ve %55) yol açtığını bulmuştur.⁶
• Genç futbolcularda yapılan bir çalışma, günlük aronya meyvesi özütü takviyesinin demir metabolizmasını ve kan antioksidasyonunu iyileştirdiğini, bağışıklık desteğine katkıda bulunduğunu göstermiştir.⁶
• Çoğu yayın faydalı etkiler bildirse de, bir çalışmanın fare modellerinde bağışıklık yanıtı üzerinde zıt etkiler gözlemlediği bazı tartışmalı veriler de mevcuttur.¹⁰

Aronyanın bağışıklık faydaları tekil değil, çok yönlüdür; doğrudan antimikrobiyal etkiyi (antibakteriyel, antiviral) ve dolaylı immünomodülasyonu (anti-inflamatuar, antioksidan, bağışıklık hücresi yollarını etkileme) kapsamaktadır.³ Bu durum, aronyanın patojenlerle doğrudan savaşmaya yardımcı olurken, aynı zamanda vücudun doğal bağışıklık yanıtlarını optimize ettiğini ve bağışıklığı tehlikeye atabilecek inflamasyonu azalttığını gösteren kapsamlı bir bağışıklık sağlığı yaklaşımına işaret etmektedir. İnsanlarda İYE azalmasına dair kanıtlar güçlü ve somut bir klinik sonuçtur.

H. Beyin Sağlığı ve Nöroprotektif Etkiler

Nöroprotektif Potansiyel: Aronya meyveleri, antioksidan ve anti-inflamatuar özelliklerine atfedilen nöroprotektif potansiyel kanıtları göstermektedir.¹

Mekanizmalar: Aronya meyvelerinin etanol özütü, hücre içi Reaktif Oksijen Türleri (ROS) ve Ca2+ seviyelerini azaltarak, HT-22 fare hipokampal nöronal hücrelerini glutamat kaynaklı ölümden korumuştur.³ Antosiyaninler, klorojenik asit ve ursolik asit gibi anahtar aktif bileşenler, antioksidatif stres, anti-nöroinflamasyon ve mitokondriyal koruma yoluyla bu etkilere katkıda bulunur.³

Hayvan Çalışmaları: Aronya suyu ile oral tedavi, yaşlı sıçanlarda öğrenme yeteneğini, hafızayı ve beyin morfolojisini iyileştirmiştir.³

Aronyanın nöroprotektif etkileri, beyindeki oksidatif stresi ve inflamasyonu giderme yeteneğiyle doğrudan bağlantılıdır.³ Oksidatif stres, nörodejeneratif hastalıkların bilinen bir nedenidir. ROS’u azaltarak ve nöronal hücreleri koruyarak, aronyanın antioksidanları beyin sağlığının korunmasında kritik bir rol oynamaktadır. Bu durum, genel antioksidan özelliklerin sinir sistemi için spesifik faydalara dönüştüğü temel bir neden-sonuç ilişkisini vurgulamakta, insan denemeleri gerekli olsa da yaşa bağlı bilişsel gerileme ve nörodejeneratif süreçleri hafifletmede potansiyel bir rol düşündürmektedir.

I. Kilo Yönetimi Potansiyeli

Hayvan Çalışmaları: Aronya meyveleri, vücut ağırlığı kontrolü ve obezite yönetimi için bazı potansiyel göstermektedir.

• Çalışmalarda, siyanidin-3-O-galaktozit açısından zengin aronya meyvesi özütü ile günlük olarak beslenen farelerde vücut ağırlığı ve gıda alımında önemli azalmalar gözlemlenmiştir.³
• Bu tedavi ayrıca leptin, insülin, trigliserid, toplam kolesterol ve LDL kolesterol serum seviyelerinde düşüşlere yol açmış, obezite tedavisi için potansiyelini göstermiştir.³
• Siyah dağ muşmulası polifenolleri, pankreatik lipaz aktivitesini inhibe ederek yağ emilimini ve visseral yağ birikimini azaltır.²

İnsan Çalışmaları (Sınırlı/Bağlama Bağlı): Sağlıklı insanlar için, siyah dağ muşmulası kan lipidini ve vücut yağını azaltma yeteneği göstermemiştir.² Bu durum, rolünün daha çok mevcut koşulları yönetmekle ilgili olduğunu düşündürmektedir.

Aronyanın kilo yönetimindeki potansiyeli, sadece yağ emilimi üzerindeki doğrudan etkileri (pankreatik lipaz inhibisyonu ²) değil, aynı zamanda daha geniş metabolik iyileşmeleri (azalmış leptin, insülin, kolesterol ³) ve önemli ölçüde bağırsak mikrobiyotası bileşiminin modülasyonunu (F/B oranının azaltılması ²) içeren çok faktörlü bir yaklaşıma sahip gibi görünmektedir. Bu bütünsel yaklaşım, aronyanın basit bir “kilo verme hapı” olarak değil, özellikle altta yatan metabolik düzensizliği olan bireylerde kilo yönetimini destekleyebilecek daha sağlıklı bir metabolik duruma katkıda bulunduğunu ima etmektedir.

V. Değerlendirmeler ve Sınırlamalar

Tat ve Tüketim Şekilleri: Ham aronya meyveleri, yüksek tanen içeriği nedeniyle acı ve buruk bir tada sahiptir, bu da aşırı tüketimi engelleyebilir ve ishal gibi hafif yan etkilere neden olabilir.² Bu durum, onları doğrudan tüketim için daha az lezzetli hale getirir ve meyve suyu, reçel ve özüt gibi işlenmiş formlarda yaygın olarak kullanılmalarına yol açar.³

Potansiyel Hafif Yan Etkiler: Yüksek tanen içeriği, aşırı tüketildiğinde hafif sindirim rahatsızlıklarına neden olabilir.²

Araştırma Ortamının Kritik Değerlendirmesi:

• Preklinik ve Klinik Arasındaki Boşluk: Aronyanın sağlık faydalarını destekleyen çok sayıda umut vadeden in vitro ve hayvan çalışması verisi bulunmasına rağmen, sağlam, büyük ölçekli insan klinik denemelerinin sayısı hala sınırlıdır.²
• İnsan Çalışması Sonuçlarındaki Tutarsızlık: Bazı insan çalışmaları, özellikle sağlıklı popülasyonlarda veya belirli biyobelirteçler (örneğin, antioksidan aktivite, açlık glikozu, genel lipid profili) için karışık veya anlamlı olmayan sonuçlar göstermiştir. Bu durum, preklinik bulguların çeşitli insan popülasyonlarına aktarılmasındaki karmaşıklığı ve bireysel değişkenlik potansiyelini vurgulamaktadır.
• Dozaj ve Süre: İnsanlarda belirli sağlık faydaları için aronya takviyesinin optimal dozu ve süresi henüz tam olarak aydınlatılamamıştır. Bazı insan çalışmalarındaki karışık sonuçlar ³, fenolik bileşenlerin dozunun her durumda yeterli olmayabileceğini düşündürmektedir.
• Karıştırıcı Faktörler: Bazı çalışmalarda, meyve tüketiminden kaynaklanan diğer şekerlerin (glikoz, fruktoz) artan alımı, potansiyel kardiyometabolik faydaları maskelemiş olabilir [²¹ (ahududu için geçerli, ancak meyve çalışmaları için genel bir değerlendirme)].
• Siyah Dağ Muşmulasına Odaklanma: Çoğu ayrıntılı araştırma, özellikle klinik deneyler, Aronia melanocarpa (siyah dağ muşmulası) üzerine odaklanmış olup, diğer aronya türleri (örneğin, kırmızı veya mor dağ muşmulası) hakkında daha az spesifik veri bulunmaktadır.¹¹

VI. Sonuç ve Gelecek Araştırma Yönelimleri

Aronya meyveleri, özellikle Aronia melanocarpa, yüksek derecede güçlü biyoaktif bileşiklerin, özellikle polifenollerin önemli bir doğal kaynağını temsil etmektedir. Mevcut bilimsel kanıtlar, aronyanın önemli antioksidan, anti-inflamatuar, antikanser, kardiyovasküler, metabolik, sindirim, bağışıklık, beyin sağlığı ve kilo yönetimi özelliklerine sahip fonksiyonel bir gıda olarak potansiyelini güçlü bir şekilde desteklemektedir. Faydaları, özellikle önceden var olan metabolik dengesizlikleri olan veya kronik hastalıklar için daha yüksek risk taşıyan bireyler için geçerli görünmektedir.

Gelecek Araştırma Yönelimleri İçin Öneriler:

• Daha Büyük Ölçekli, Uzun Süreli İnsan Klinik Deneyleri: Çeşitli insan popülasyonlarında aronya tüketiminin etkinliğini, optimal dozajlarını ve uzun vadeli güvenliğini kesin olarak doğrulamak için daha büyük örneklem boyutlarına ve daha uzun müdahale sürelerine sahip randomize kontrollü çalışmalara kritik bir ihtiyaç vardır.
• İnsanlarda Mekanizma Aydınlatılması: Aronyanın bileşenlerinin insan fizyolojisindeki kesin moleküler mekanizmaları ve sinyal yolları, özellikle immün-metabolik yollar ve fosfolipid metabolizması ile ilgili olarak, daha derinlemesine anlaşılması için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır [²¹ (ahududu için geçerli, ancak aronya için de ilgili)].
• Biyoerişilebilirlik ve Metabolomik: Aronyanın polifenollerinin insanlardaki biyoerişilebilirliği ve metabolik akıbeti, bağırsak mikrobiyotası ile etkileşimleri de dahil olmak üzere, gerçek etkinliği hakkında önemli bilgiler sağlayacaktır.
• Hedefe Yönelik Müdahaleler: Gelecekteki araştırmalar, aronyanın faydalarının daha belirgin olduğu belirli risk altındaki popülasyonlarda (örneğin, yaşlı yetişkinler, metabolik sendromlu, prediyabetli veya yüksek kolesterol/kan basıncına sahip bireyler) faydalarını keşfetmeye devam etmeli ve hedefe yönelik diyet önerileri geliştirmelidir.
• Karşılaştırmalı Çalışmalar: Farklı aronya türleri ve çeşitli tüketim biçimleri (bütün meyve, meyve suyu, özüt, posa) arasındaki karşılaştırmalı çalışmalar, belirli sağlık sonuçları için en etkili uygulama yöntemlerini belirlemeye yardımcı olabilir.
• Sinerjistik Etkiler: Aronyanın karmaşık fitokimyasal profilinin sinerjistik etkilerini, izole edilmiş bileşiklere odaklanmak yerine, potansiyelini tam olarak kullanmak için daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir.

Alıntılanan çalışmalar

1. Chokeberry (Aronia melanocarpa) – A Review on the Characteristic …, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://www.researchgate.net/publication/23401168_Chokeberry_Aronia_melanocarpa_-_A_Review_on_the_Characteristic_Components_and_Potential_Health_Effects
2. Beyond just a berry: The multifaceted health benefits of black …, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://www.news-medical.net/news/20240212/Beyond-just-a-berry-The-multifaceted-health-benefits-of-black-chokeberry.aspx
3. Potential Benefits of Black Chokeberry (Aronia melanocarpa) Fruits …, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://www.mdpi.com/1420-3049/27/22/7823
4. Potential Benefits of Black Chokeberry (Aronia melanocarpa) Fruits and Their Constituents in Improving Human Health. – Outbreak.info, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://www.outbreak.info/resources/pmid36431924
5. Potential Benefits of Black Chokeberry (Aronia melanocarpa) Fruits and Their Constituents in Improving Human Health, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9696386/
6. Aronia Berries (Chokeberries): Nutrition, Benefits, and More, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://www.healthline.com/nutrition/aronia-berries
7. aronia chokeberry food comparison – Nutrition Value, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://www.nutritionvalue.org/comparefoods.php?foods=i14655%252A1%2Bserving%2B%253D%2B100%2Bg
8. Aronia – Wikipedia, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Aronia
9. Aronia melanocarpa Products and By-Products for Health and …, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://www.mdpi.com/2076-3921/10/7/1052
10. Immunomodulatory Effects of Aronia Juice Polyphenols—Results of …, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9312026/
11. (PDF) Potential Benefits of Black Chokeberry (Aronia melanocarpa) Fruits and Their Constituents in Improving Human Health – ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://www.researchgate.net/publication/365394305_Potential_Benefits_of_Black_Chokeberry_Aronia_melanocarpa_Fruits_and_Their_Constituents_in_Improving_Human_Health
12. Aronia melanocarpa L. fruit peels show anti-cancer effects in preclinical models of breast carcinoma: The perspectives in the chemoprevention and therapy modulation – Frontiers, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/oncology/articles/10.3389/fonc.2024.1463656/full
13. Daily supplementation with aronia melanocarpa (chokeberry) reduces blood pressure and cholesterol: a meta analysis of controlled clinical trials | Request PDF – ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://www.researchgate.net/publication/343668038_Daily_supplementation_with_aronia_melanocarpa_chokeberry_reduces_blood_pressure_and_cholesterol_a_meta_analysis_of_controlled_clinical_trials
14. Daily supplementation with aronia melanocarpa (chokeberry …, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32794414/
15. Polyphenol-Rich Aronia melanocarpa Fruit Beneficially Impact Cholesterol, Glucose, and Serum and Gut Metabolites: A Randomized Clinical Trial – MDPI, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://www.mdpi.com/2304-8158/13/17/2768
16. The Effect of Aronia Berry on Type 1 Diabetes In Vivo and In Vitro – ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://www.researchgate.net/publication/323354963_The_Effect_of_Aronia_Berry_on_Type_1_Diabetes_In_Vivo_and_In_Vitro
17. Frambuazın Faydaları Nelerdir? Vitamin, Mineraller ve Sağlık Üzerindeki Etkileri – Acıbadem, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://www.acibadem.com.tr/hayat/frambuaz-faydalari-nelerdir/
18. The #1 Fruit to Eat for Gut Health, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://www.verywellhealth.com/best-fruit-for-gut-health-11770258
19. Bağırsakları Çalıştıran Gıdalar Nelerdir? – Medicana, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://www.medicana.com.tr/saglik-rehberi-detay/20727/bagirsaklari-calistiran-gidalar
20. A healthy, low-calorie dietary strategy to improve the gut microbiota and metabolic health, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://nutrition.org/a-healthy-low-calorie-dietary-strategy-to-improve-the-gut-microbiota-and-metabolic-health/
21. Effects of Daily Raspberry Consumption on Immune-Metabolic …, erişim tarihi Ağustos 4, 2025, https://www.mdpi.com/2072-6643/12/12/3858